Günlük hayatta en sık karşılaşılan ortopedik yaralanma ayak bileği burkulmasıdır. Çoğu zaman istirahat, soğuk uygulama ve ağrı kesiciler ile tedavi edilebilen bir yaralanma olsa da iyi ele alınmadığında uzun süreli ağrı, hastada günlük işleri yapamama, ayak bileğinde hareket kısıtlılığı ve geçmeyen şişliklere sebep olabilir.

Ayak bileği burkulması neden olur?

Ayak bileği burkulması, çoğunlukla, düzgün olmayan yüzeylerde yürürken tabanın yere basmasında oluşan bir dengesizlik nedeniyle ayak bileğinin dönmesidir. Spor yaparken yada hızla koşarken ayak bileği çevresindeki kasların koordinasyon bozukluğu veya ayak bileğini destekleyen bağların görevlerini yapamaması en sık nedendir (Resim 1).

Ayak bileğinde ağrı, şişlik ve morarma en sık bulgulardandır (Resim 2). Ağrılı da olsa, burkulan ayağın üzerine basılabilir. Ayak bileğinde ciddi şekil bozukluğu ve üzerine basamama durumu varsa mutlaka bir röntgen çekilerek kırık-çıkık gibi durumlar araştırılmalıdır.

Uygun değerlendirme sonrası burkulmalar buz uygulaması, bandaj veya bileklikler, bir süre istirahat ve yüksekte tutma ile tedavi edilir. Ancak, daha önceden geçirilmiş ciddi burkulmalar iyi tedavi edilmediğinde ve iyileşmesine izin verilmeden tekrar spora ya da aktiviteye dönüldüğünde ayak bileğinde sık burkulma ve güvensizlik hissi ortaya çıkabilir.

Ayak bileğinde boşalma ve güvensizlik hissi nasıl ele alınmalıdır?

Yürürken, merdivende inip çıkarken ayak bileğinde boşalma, dönüverecekmiş hissi ve güvensizlik önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayak bileği dış kısmındaki bağların yırtık olmasından ya da görevlerini yapamayacak kadar gevşek olmasından kaynaklanan dönme hissi ve sık burkulma hem iyileşmeyen şişlik ve ağrılara hem de hastanın günlük işlerini ve spor yapamamasına neden olur.

Bu şikayetler ile doktora başvuran hasta, bu konuda deneyimli bir ortopedi uzmanınca değerlendirilmelidir.

Hastanın muayenesinde sadece ayak-ayak bileği değil, sık burkulmaya ve şişliklere sebep olabilecek diğer nedenler de göz önünde tutulmalıdır. Dikkatli ve ayrıntılı bir muayene ile yapısal bağ gevşekliği, bağ yırtığı ve eşlik eden olası kıkırdak ve kemik sorunları ve kas dengesizlikleri not edilir.

Teşhisin konulmasında, özellikle basarak yapılan röntgen incelemesi ve gerekirse ayak bileğinin bağlarının gerginliğinin değerlendirilebildiği zorlamalı filmler çoğu zaman yeterli olmaktadır (Resim 3). Yumuşak dokuların durumu, iltihabi hastalıkların varlığını ve kıkırdak dokuları incelemek için Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG) faydalıdır.

Sık ayak bileği burkulması ve güvensizliği nasıl tedavi edilir?

Ayak bileğinde ilk burkulma sonrası, şişliğin ve ağrının azaltılması için yapılacak soğuk uygulama ve ayağın kalp seviyesinden yukarıda tutulması ilk tedavidir. Bandaj ve bilekliklerin kullanılması faydalıdır. Hareketi engelleyen alçı gibi uygulamalar tavsiye edilmez, alçı uygulanan hastalarda iyileşmenin daha kötü olduğu gösterilmiştir. Ağrı ve şişlik azalıp ayak bileği hareketleri rahat hale gelince, ayak bileği çevresindeki kasların güçlendirilmesi için özgün fizik tedavi yöntemleri kullanılabilir. Üst düzey spor yapan bireylerde denge ve sportif becerilerin tekrar kazanılması için özel denge egzersizleri (proprioseptif egzersizler) mutlaka uygulanmalıdır.

Çoğu hasta, yukarıda sayılan tedavi yöntemleri ile günlük yaşam ve sporuna sorunsuz olarak dönebilir. Ancak bazı hastalarda ayak bileğinde tekrarlayan burkulmalar olmaya başlar. Tekrarlayan burkulmaların en önemli sebebi ilk yaralanma sırasında hasar gören yan bağların esneyip uzayarak iyileşmesidir. Bu kişilerde özellikle engebeli yüzeyler üzerinde yürürken veya spor sırasında güvensizlik ve burkulma atakları görülür. Tekrarlayan burkulmalar, ayak bileği eklem kıkırdağında hasara yol açabilir, bu da sonraki yıllarda ayak bileğinde artroz’a (kireçlenme) sebep olur. İş ve spordan geri kalınmasının ayrıca ekonomik yükü de vardır.

Ayak bileğinde tekrarlayan burkulmaları olan hastalarda tedavi; hastanın yaşına, aktivite düzeyine, eşlik eden hastalıklarına, ayak çevresi kas gücüne ve kan dolaşım problemlerinin olup olmamasına göre planlanır. İlk aşamada ayak bileği çevresindeki kasların güçlendirilmesi ve dengenin sağlanmasına yönelik egzersizler ve bileklik kullanımı tavsiye edilir. Buna rağmen tekrarlayan burkulmalar devam ediyorsa ayrıntılı bir inceleme ile eklem çevresi bağlar ve kasların yaralanmaları, eklem kıkırdağı ve kemiklerin durumu ayrıntılı olarak değerlendirilir. Bunun için zorlamalı grafiler ve manyetik rezonans görüntüleme (MRG) yararlıdır.

Bu incelemeler sonrasında ayak bileği bağlarında bir gevşeklik saptanırsa, ameliyat ile bu bağlar onarılır ve gerekirse güçlendirilir (Resim 4). Eşlik edebilecek eklem kıkırdağı sorunları için ayak bileği artroskopisi uygulanır ve kıkırdak onarıcı işlemler yapılır. Ayak bileği çevresindeki kasların kirişlerinde olabilecek kısmi veya tam kopmalar tamir edilir.

Ayak bileği bağ cerrahisi sonrası iyileşme nasıldır?

Sık burkulmalar nedeniyle yapılan cerrahiler genelde çok büyük kesiler, ve vücut içine konulacak büyük yabancı cisimler (implantlar) gerektirmez. Hastanın koltuk değneği kullanmak koşulu ile ayağa kalkıp yürümesi hemen cerrahi sonrasında mümkün olmaktadır. Hastanın hastanede genelde bir gece kalması yeterli olmaktadır.

Operasyon sonrasında yaranın iyileşmesi ve ayak bileği çevresinde şişlik olamaması için genelde 2-3 hafta atel (yarım alçı) uygulaması yapılmakta, bu sürede mümkün olduğunca ayağını kalp seviyesinin üstünde tutması önerilmektedir. Tamir edilen yada gerekirse tekrar oluşturulan bağın iyileşip yük taşır hale gelmesine izin vermek için yaklaşık 6 hafta kadar hastanın ameliyat olan ayağı üzerine yük vermemesi sağlanır, ancak bu sürede yaranın durumu ve yapılan cerrahinin türüne göre ayak bileğinin hareket etmesine izin verilebilir.

Hastanın tam basmasına izin verildikten sonra da bağını koruması için yürürken burkulmaya izin vermeyecek bir bileklik kullanması genelde operasyondan sonra 3 ay kadar önerilir. Bu sürede genelde özel bir fizik tedavi uygulaması genelde gerekmez, ancak ayak bileği çevresindeki kasları güçlendirici ve eklem hareketini artırıcı uygun egsersizler başlanır.

Masa başı çalışan kişiler için koltuk değneği kullanarak işe dönüş yaklaşık 2-3 haftada mümkün olmaktadır. Ayakta durulması gereken işler yapan hastalar için işe dönüş koltuk değneği ihtiyacının ortadan kalkması yani yaklaşık 6 hafta sonra mümkün olabilmektedir.

Cerrahi sonrasında hastanın aktif olarak spor yapabilmesi mümkündür. Bu süre, ayak bileği hareketlerinin kazanılması, kasların yeterince kuvvetlenmesi ve en önemlisi hastanın tekrar güvensizlik hissetmeden hareket edebilecek koordinasyona ulaşmasına bağlıdır. Genelde, düz koşu 4-6 ay, futbol, basketbol ve tenis gibi zıplama gerektiren sporlara dönüş ise yaklaşık 9 ay –bir yıl gibi bir sürede sağlanır.

Hastanın günlük hayata ve spora tekrar dönüşü ya da yetersiz rehabilitasyon ile aktif spor yapması nedeniyle geçirebileceği yeni yaralanmalar tekrar bağ yaralanmalarıyla sonuçlanabilir. Yapılan çalışmalarda, tekrar cerrahi yapılması gereği hastaların yüzde beşinden azında gerektiği gösterilmiştir.