Hastalar İçin

Tekrarlayan diz kapağı çıkıkları (Patellar instabilite)

Diz kapağı çıkıkları kimlerde görülür?

Tekrarlayan diz kapağı çıkıkları en sık ergenlerde ve genç yetişkinlerde görülür. Ergenlik çağında diz yaralanması ile acil servise başvuran çocuklar arasında ilk 3 sebepten birisidir. Genellikle eklem bağlarının aşırı esnekliği, kemik yapıların gelişme sorunu, diz kapağının oturduğu oluğun sığ olması, X bacak gibi altta yatan hazırlayıcı bir sebep vardır. Olguların %15'inde ailenin başka bir ferdinde çıkık hikayesi vardır. Çoğu çıkık şiddetli bir darbe olmadan, basit bir dönme veya çömelme sonrasında ortaya çıkar. Çoğu zaman kişi diz kapağının yerinden çıktığını hisseder veya görür. Sıklıkla bacak uzatıldığında kapak yerine oturur. Tekrarlayan çıkıklarda kişiler aktivitelerini ve sporu kısıtlar, dönme hareketinden kaçınarak çıkıkları engellemeye çalışır.

Diz kapağı çıkıkları tekrarlar mı?

İlk çıkıktan sonra tekrar çıkık oluşma riski %40-70 arasındadır. İkinci çıkık meydana geldikten sonra tekrarlama riski %100'e yaklaşır. Bunun nedeni zaten esnek olan yumuşak dokuların her çıkık sonrasında daha da gevşek hale gelmesidir. Altta yatan yapısal bozukluğu olan kişilerde tekrarlama riski daha yüksektir. Bu kişilerin her iki dizinde de tekrarlayan çıkıklar meydana gelebilir ancak şiddeti ve sıklığı aynı olmayabilir. Tekrarlayan çıkıklar tedavi edilmezse, diz ekleminde geri dönüşü olmayan kıkırdak hasarlarına yol açabilir. Bu da eklemde erken yaşlarda ağrılı kireçlenmeler (artroz) ile sonuçlanacaktır.

Diz kapağı çıkıklarında tedavi nasıldır?

Diz kapağı çıkıklarında ortopedi doktorunuz önce dikkatli bir muayene sonrasında manyetik rezonans görüntüleme (MRG) ile yumuşak dokular, kemik ve eklem kıkırdağındaki hasarın derecesini belirler (Resim 1). Altta yatan ve düzeltilmesi gereken risk faktörlerini değerlendirerek bir tedavi planı yapar.
Resim 1: Diz kapağı çıkığı olan bir hastada MR görüntüleri, sarı oklar kopan bağı, kırmızı ok eklemde serbest gezen kıkırdak-kemik ten oluşan kopma kırığını gösteriyor.
Resim 1: Diz kapağı çıkığı olan bir hastada MR görüntüleri, sarı oklar kopan bağı, kırmızı ok eklemde serbest gezen kıkırdak-kemik ten oluşan kopma kırığını gösteriyor.
Altta yatan hazırlayıcı bir sebep yoksa, eklemde serbest gezen bir parça yok ve kıkırdak hasarı azsa ameliyatsız tedavi denenebilir. Ne yazık ki hastaların ancak %10-15’inde bu şartlar sağlanır. Bunun için ilaçlar, soğuk uygulama ve dizlik kullanımı sonrası erken diz hareketine başlanır. Ağrı azaldıkça kas güçlendirmeye yönelik egzersizler ile tekrar çıkık oluşma riski azaltılır.

Eklemde serbest gezen büyük parçalar ve kopma kırıkları varsa, yumuşak doku ve kemiklerde çıkığa zemin hazırlayan sebepler varsa ve tekrarlayan diz kapağı çıkıklarında cerrahi tedavi gerekir. Doktorunun ayrıntılı bir inceleme sonunda sadece yumuşak doku veya hem yumuşak doku hem de kemik ameliyatına karar verecektir. Altta yatan sebebe göre birden fazla bölgede ameliyat gerekli olabilir. Diz kapağının femur kemiğinde yer alan oluğundaki normal seyrini sağlamak için, diz kapağı çevresindeki yumuşak dokulara müdahale edilir. Çıkık riskini artıran gergin yumuşak dokular varsa gevşetilir, buna karşın çıkığı engellemesi gereken ve esnemiş olan bağlar daha güçlü bir şekilde yeniden oluşturulur (Resim 2). Bunun için bacağın arkasındaki hamstring kaslarından birisinin kirişi en sık kullanılan dokudur.
Resim 2: Tekrarlayan diz kapağı çıkıklarında, diz kapağını yerinde tutan bağın (MPFL) yeniden yapılması.
Resim 2: Tekrarlayan diz kapağı çıkıklarında, diz kapağını yerinde tutan bağın (MPFL) yeniden yapılması.
Bazı hastalarda, kasın çekme yönünü değiştirmek için kemik ameliyatları gerekir (Resim 3). İleri olgularda sığ olan femur kemiğindeki oluğun derinleştirilmesi gerekli olabilir. Ameliyat sırasında kıkırdak hasarı mutlaka düzeltilmelidir. Bunun için basit tıraşlama işleminden kıkırdak nakline kadar birçok farklı teknik uygulanabilir.
Resim 3: Kombine yumuşak doku ve kemik ameliyatı yapılan bir hastanın röntgen görüntüleri. Kasın çekme yönünü değiştirmek için kemik ameliyatı yapılmış ve 2 vida ile tespit sağlanmış, sarı çizgi yumuşak doku onarımının seyrini göstermekte.
Resim 3: Kombine yumuşak doku ve kemik ameliyatı yapılan bir hastanın röntgen görüntüleri. Kasın çekme yönünü değiştirmek için kemik ameliyatı yapılmış ve 2 vida ile tespit sağlanmış, sarı çizgi yumuşak doku onarımının seyrini göstermekte.

Küçük yaştaki çocuklarda cerrahi yapılabilir mi?

Büyümesi tamamlanmamış çocuklarda, cerrahi tedavi güvenli bir şekilde yapılabilir. Bu çocuklarda cerrahi tedaviyi ergenlik çağının sonrasına bırakmak, geri dönüşü olmayan kıkırdak hasarlarına yol açacak ve kemiklerin doğru gelişmesini engelleyecektir. Gelişmesini tamamlamamış çocuklar için büyüme kıkırdaklarını koruyacak şekilde tasarlanmış cerrahi teknikler uygulandığında, herhangi bir şekil bozukluğu veya bacak boy eşitsizliği görülmez (Resim 4). Resim 4: Büyüme kıkırdağı korunarak yapılan yumuşak doku onarım cerrahisi. Ameliyat sırasında kemiğe açılan tüneller röntgen kontrolü altında açılır.

Ameliyat sonrası iyileşme nasıldır?

Diz kapağı çıkılarına yönelik cerrahilerden sonra 3-6 hafta süreyle koltuk değneği kullanılması gerekli olur. Sıklıkla hemen diz hareketlerine başlanır, alçı tedavisi gerekmez. Kasları yeniden eğitmek için ciddi bir rehabilitasyon programına ihtiyaç olur. Yürüyüş, bisiklet ve yüzme gibi sporlara 6. Haftadan sonra başlanabilir, koşma sıçrama ve çömelme gereken darbeli sporlara 6. aydan sonra başlanmalıdır.